Τι είναι και πως διαμορφώνεται ο προγεννητικός δεσμός;

Δεσμός με το βρέφος

Η ποιότητα του δεσμού που θα αναπτύξει ο γονέας με το βρέφος τα πρώτα χρόνια της ζωής του είναι καθοριστική για την ψυχο-συναισθηματική, νοητική και κοινωνική εξέλιξη του παιδιού. Η θεωρία του δεσμού παιδιού – γονέα (attachment) εισήχθη από τον Άγγλο ψυχίατρο και ψυχαναλυτή, Bowlby. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η ποιότητα του δεσμού με το πρόσωπο φροντίδας στη βρεφική ηλικία καθορίζει τη δημιουργία και διατήρηση συναισθημάτων ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Μία μητέρα που αφουγκράζεται τις ανάγκες του βρέφους και ανταποκρίνεται σταθερά σε αυτές, ‘αντέχει’ τη δυσφορία του, το ανακουφίζει και το ηρεμεί, έχει σαν αποτέλεσμα σε εκείνο τη δημιουργία της αίσθησης ότι το ίδιο είναι άξιο αγάπης και ότι η μητρική φιγούρα είναι εκεί για να το προστατεύει και να το φροντίσει.

 

Μέσα σε ένα στοργικό, σταθερό και ασφαλές περιβάλλον, το μικρό παιδί θα μπορέσει σιγά-σιγά να αντιληφθεί τον κόσμο, να συγκροτήσει τον εαυτό του και να αναπτύξει το δυναμικό του. Αυτός ο πρώτος δεσμός γίνεται το μοντέλο των διαπροσωπικών σχέσεων που θα αναπτύξει στη ζωή του και συνεισφέρει στο πως το παιδί (και ο μελλοντικός ενήλικας) θα αντιμετωπίζει δυσκολίες, έχοντας μια αίσθηση εμπιστοσύνης στον εαυτό και τους άλλους.

Πώς χτίζεται όμως ο συναισθηματικός δεσμός ήδη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης;

Προγεννητικός δεσμός

Τα τελευταία χρόνια, το επιστημονικό ενδιαφέρον έχει στραφεί πλέον και στη σημαντικότητα της περιόδου της κύησης ως προς τη δόμηση ενός ισχυρού δεσμού ανάμεσα στη μητέρα και το αναπτυσσόμενο έμβρυο. Η ενδομήτρια ζωή αποτελεί́ το πρώτο περιβάλλον όπου λαμβάνει χώρα η αισθητηριακή αλλά και η ψυχική ανάπτυξη του βρέφους. Ο προγεννητικός δεσμός αναφέρεται στον συναισθηματικό δεσμό που αρχίζει να ‘υφαίνεται’ ήδη από την ενδομήτρια ζωή, όταν ο μελλοντικός γονέας αρχίζει να αναπτύσσει μία σχέση με το μωρό, η οποία εκδηλώνεται μέσα από τα συναισθήματα, τις συμπεριφορές και τις σκέψεις του.

Οι σκέψεις και τα σχέδια των μελλοντικών γονέων για την απόκτηση παιδιού, η ονειροπόληση γύρω από το πως μοιάζει το μωρό τους και πως θα είναι ο νέος ρόλος τους, είναι μια διαδικασία που φαίνεται να αυξάνει τα στοργικά συναισθήματα, την αγάπη και την κατανόηση προς το μωρό τους και να εγκαθιδρύει μία δυνατή σχέση. Ο δεσμός μητέρας – εμβρύου κατά τη διάρκεια της κύησης βοηθάει τη μητέρα να απολαύσει την ιδέα της μητρότητας και να προετοιμαστεί για τη μετάβαση αυτή. Ακόμη, έρευνες συνδέουν την ύπαρξη δεσμού της μητέρας με το έμβρυο με καλύτερη ψυχοσωματική ανάπτυξη του εμβρύου και μετέπειτα βρέφους και παιδιού (π.χ., McFarland et al, 2011; Lee, McCreary, Breitmayer, Kim, & Yang, 2013).

Καθώς αναπτύσσονται τα αισθητηριακά όργανα του εμβρύου κατά την περίοδο της κύησης, το έμβρυο έχει συνείδηση του περιβάλλοντος και αντιδρά συναισθηματικά αλλά και με κινήσεις, στα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον της μητέρας. Το αναπτυσσόμενο έμβρυο έχει ανάγκη από ερεθίσματα αλλά και από ‘συναισθηματική τροφή’. Η ‘τροφή’ αυτή είναι τα θετικά συναισθήματα, τα μηνύματα αγάπης και αποδοχής, που μπορεί να πάρει από μια μητέρα συναισθηματικά διαθέσιμη, ώστε να οικοδομήσει τα υγιή θεμέλια της ψυχικής του ζωής.

Η δέσμευση της μητέρας και η προετοιμασία της για να φροντίσει το μωρό της είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της ‘μητρικής διεργασίας’ κατά την εγκυμοσύνη. Παρέχοντας ένα ήρεμο περιβάλλον όπου το μωρό μπορεί να συνδεθεί με τη μητέρα πριν τη γέννησή του, το ίδιο λαμβάνει το μήνυμα ότι είναι επιθυμητό και αγαπητό και βιώνει ένα ζωτικό για εκείνο αίσθημα ασφάλειας.

Μελέτες δείχνουν ότι η συναισθηματική αποδοχή ή απόρριψη της εγκυμοσύνης από τη μητέρα και τα συναισθήματα της για τη μητρότητα εγγράφονται στη συνείδηση του εμβρύου και αφήνουν τα ίχνη τους. Έτσι, η προσπάθεια για μία όσο το δυνατόν πιο θετική στάση της εγκύου προς την εγκυμοσύνη και το μωρό της παρέχει ένα φιλόξενο περιβάλλον και δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την εμβρυϊκή ηρεμία, ασφάλεια και εμπιστοσύνη.

 

Το χτίσιμο του προγεννητικού δεσμού

Ο δεσμός με το έμβρυο αναπτύσσεται μέσα από τη ζεστή υποδοχή της εγκυμοσύνης και του μωρού στη σκέψη των γονέων, αναγνωρίζοντας φυσικά τις αναμενόμενες προκλήσεις που φέρνει η νέα κατάσταση. Ο δεσμός αυτό καλλιεργείται μέσα από τη φαντασία και την ονειροπόληση της μέλλουσας μητέρας και πατέρα, καθώς αφήνονται στο να περιπλανηθούν στις σκέψεις τους για το μωρό τους και τη κοινή τους ζωή. Σκέφτονται τους εαυτούς τους ως γονείς, αναλογίζονται τις ιδιότητες που θα ήθελαν να έχουν. Στοχάζονται τις αλλαγές που θα φέρει ο ερχομός του μωρού καθώς και τους τρόπους να απαντήσουν στις νέες ευθύνες. Συζητούν μεταξύ τους για τον ερχομό του μωρού τους, για τις προσδοκίες, τα όνειρα και τις ανησυχίες τους. Μπαίνουν δηλαδή ήδη στον ρόλο τους!

Η αλληλεπίδραση με το έμβρυο, ιδιαίτερα από το δεύτερο τρίμηνο και μετά, ενισχύει το χτίσιμο αυτό του δεσμού. Οι γονείς μπορούν να του μιλάνε, να το χαϊδεύουν απαλά, να αλληλεπιδρούν με κάθε τρόπο, λαμβάνοντας υπόψιν ότι το έμβρυο έχει αισθήσεις, δέχεται έναν χείμαρρο εντυπώσεων και αντιδράει σε αυτές. Έτσι οι γονείς επικοινωνούν με το βρέφος ήδη από την ενδομήτρια ζωή του. Μάλιστα, περίπου από την 30η εβδομάδα το μωρό μπορεί να ακούσει και να αναγνωρίσει ήχους, συμπεριλαμβανομένου της γνώριμης φωνής των γονιών, και αλληλεπιδρά μαζί τους. Το να μιλάνε, να τραγουδάνε, να διαβάζουν στο μωρό τους, να του εκφράζουν τα συναισθήματά τους προς αυτό με ήρεμη και γλυκιά φωνή, είναι υπέροχοι τρόποι σύνδεσης των γονιών με αυτό. Έτσι, του δείχνουν ότι αναγνωρίζουν την παρουσία του και την υποδέχονται.

 

Ένα γλυκό ραντεβού με το μωρό μπορεί να γίνεται και κατά τη ρουτίνα ύπνου. Οι γονείς μπορούν να επιλέξουν μία συγκεκριμένη ώρα που αφιερώνουν για να συντονιστούν με το μωρό τους. Είναι μια όμορφη, σταθερή επένδυση στο χτίσιμο αυτού του δεσμού! Έτσι, στο τέλος της ημέρας, αφού ξαπλώσουν, μπορούν να καλέσουν το μωρό τους, με μερικά παιχνιδιάρικα χτυπηματάκια στην κοιλιά, να κάνει αισθητή την παρουσία του. Αν το μωρό φαίνεται να είναι δραστήριο και να ‘κλωτσάει’, μπορούν να χτίσουν το χορό της επικοινωνίας τους ανταλλάσσοντας απαλά χάδια, αγγίγματα και λόγια αγάπης. Στη ρουτίνα αυτή, μπορούν να του μιλήσουν για τη μέρα τους, για το πως αισθάνονται για εκείνο, για την ανυπομονησία τους να το συναντήσουν. Μπορούν να επιλέξουν μια μουσική για το χαλαρωτικό τελετουργικό τους ή να του τραγουδούν σταθερά το ίδιο νανούρισμα. Όταν το μωρό γεννηθεί, το νανούρισμα αυτό μπορεί να το ανακουφίζει καθώς του είναι γνώριμο και συνδεδεμένο με τρυφερές στιγμές και να σηματοδοτεί για εκείνο την ώρα του βραδινού του ύπνου.

Τέλος, είναι σημαντικό οι μέλλουσες μητέρες να εκφράζουν τα δύσκολα συναισθήματα που πιθανόν προκύπτουν κατά την εγκυμοσύνη, να τα αποδέχονται, να τους δίνουν χώρο, να τα εκφορτίζουν. Η δυνατότητα να έχει η μητέρα έναν ασφαλή χώρο μέσα από την ψυχοθεραπεία, την περίοδο αυτή, θα επιτρέψει την έκφραση και διαχείριση των συναισθημάτων της και των ψυχικών διεργασιών της. Αυτό θα ενισχύσει μια βαθύτερη και πιο συνειδητή σχέση με το μωρό της και θα ενισχύσει το χτίσιμο ενός σταθερού δεσμού με το μωρό.

Με τον τρόπο που θα επιλέξουν, οι μέλλοντες γονείς μπορούν να δημιουργήσουν ευκαιρίες σύνδεσης με το μωρό τους, ενισχύοντας τον προγεννητικό δεσμό, και χτίζοντας έτσι την πιο πρώιμη εκδοχή της γονεϊκότητάς τους.

 

Φανή Χονδρού
Ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια, PhD, MSc